Pandemiyadan saboqlar: biznesning uzluksizligi uchun ta'minot zanjiri mustahkamligining ahamiyati
Bugungi kunda global ta’minot zanjirlari misli ko’rilmagan darajada murakkablashib, ular turli xil tabiiy ofatlar, siyosiy inqirozlar, iqtisodiy beqarorlik va hatto pandemiyalar kabi ko’plab omillar ta’siriga duchor bo’lmoqda. Bunday o’zgaruvchan va noaniq sharoitda kompaniyalar o’zlarining ta’minot zanjirlarini uzluksiz faoliyat ko’rsatishini ta’minlash uchun barqarorlikni oshirishga alohida e’tibor qaratishlari zarur. Ta’minot zanjirining barqarorligi kompaniyaning uzilishlar va beqarorliklardan qanchalik tez va samarali tiklana olishini belgilovchi muhim omildir. Ushbu maqolada biz ta’minot zanjirining barqarorligini oshirish uchun Toyota, Kenvue va AGCO kabi yetakchi kompaniyalar tomonidan qo’llanilgan strategiyalar va amaliyotlarni ko’rib chiqamiz hamda ulardan qanday qilib samarali foydalanish mumkinligi haqida fikr yuritamiz.
Ta’minot zanjirining barqarorligini boshqarish
Ta’minot zanjirining barqarorligini boshqarish to’rtta asosiy bosqichlarga asoslanadi: risklarni aniqlash, ularning miqdorini baholash, keyin risklarni kamaytirishga harakat qilish va risk amalga oshganda unga javob qaytarish.
Birinchi bosqich - tarmoq dizayni tuzilmasi, integratsiyalashgan ta’minot zanjiri jarayonlari va individual yetkazib beruvchilar bilan bog’liq risklarni aniqlashdir. Risklar aniqlangach, ularning miqdorini baholash zarur. Shuningdek, barqarorlik va domino effekti ham baholanadi. Keyingi bosqich - ta’minot zanjirini qo’shimcha xomashyo yoki qism zaxiralarini yaratish, ishlab chiqarish quvvatining moslashuvchanligi oshirish va yetkazib beruvchilar orqali himoya qilish kiradi. Bu esa mumkin bo’lgan uzilishlarning salbiy ta’sirini kamaytirishga yordam beradi. Agar uzilish yuz bersa, maqsad - favqulodda rejalarni ishga tushirish, tiklanish strategiyalari va vaziyatga moslashish orqali javob qaytarishdir.
Ushbu bosqichlarni to’g’ri amalga oshirish orqali kompaniyalar o’zlarining ta’minot zanjirlarini mustahkamlashi, uzilishlarga tayyor turishi va ularning salbiy oqibatlarini minimallashtirishi mumkin. Kuchli va barqaror ta’minot zanjiri biznes muvaffaqiyatining kaliti hisoblanadi. Shu bois, har bir kompaniya o’z ta’minot zanjirining barqarorligini doimiy ravishda baholab borishi va uni yaxshilash uchun zarur choralarni ko’rishi lozim. Shundagina ular raqobatdosh bozorda o’z o’rnini saqlab qolishi va rivojlanishda davom etishi mumkin.
Quyida ta’minot zanjirlaridagi uzilishlarga ko’proq misollar berilgan.
| Omil | Misol | Ta’siri |
|---|---|---|
| Dengiz qaroqchiligi | Somali sohillarida 2008 yilda yuz bergan dengiz qaroqchiligi | Xalqaro savdoga jiddiy ta’sir ko’rsatdi. Kemalar garovga olindi, yuk tashish kechikdi, sug’urta narxlari oshdi. Bu hodisa ta’minot zanjirlaridagi uzilishlarga olib keldi. |
| Tabiiy ofat - Zilzila | 1999 yilda Tailandda ro’y bergan kuchli zilzila | Apple kompaniyasining Osiyo mintaqasidagi ishlab chiqarishini falaj qildi. Kompyuter qismlarini yetkazib berish uzildi, narxlar oshdi. |
| Tabiiy ofat - Suv toshqini | 2002 yilda Saksoniyada yuz bergan suv toshqini | Volkswagen kompaniyasining Drezden shahridagi ishlab chiqarishini keskin pasaytirdi. Zavod suv ostida qoldi, ishchilar evakuatsiya qilindi. |
| Tabiiy ofat - Zilzila | 2007 yilda Yaponiyani larzaga keltirgan zilzila | Toyotaning ta’minot zanjirida 55,000 ta avtomobilning ishlab chiqarilishini to’xtatdi. Yaponiyada ehtiyot qismlar ishlab chiqaruvchi korxonalar zarar ko’rdi. |
| Tabiiy ofat - Dovul | 2005 yilda AQSHning Luiziana shtatini vayron qilgan Katrina dovuli | AQSHdagi benzin ishlab chiqarishning 10-15% qismini to’xtatdi, neft narxlarining oshishiga sabab bo’ldi. Neft qazib olish platformalari va neftni qayta ishlash zavodlari zarar ko’rdi. |
| Tabiiy ofat - Zilzila va sunami | 2011 yilda Yaponiyada yuz bergan zilzila va sunami | Global avtomobil va elektronika sanoatidagi ta’minot zanjirlarini izdan chiqardi, Toyota bozordagi yetakchilik pozitsiyasini yo’qotdi. Ko’plab korxonalar vayron bo’ldi, ishlab chiqarish to’xtadi. |
| Tabiiy ofat - Suv toshqini | 2015 yilda Hindistonning Chennai shahrida yuz bergan suv toshqini | Ko’plab xalqaro nashriyot uylarida ilmiy adabiyotlar chop etilishini to’xtatib qo’ydi. Bosmaxonalar suv ostida qoldi, qog’oz va boshqa materiallar yo’q bo’lib ketdi. |
| Inson omili - Portlash | 2016 yilda Lyudvigshafendagi BASF zavodida yuz bergan portlash | Butun ta’minot zanjiri uchun 15% xomashyo yetishmay qoldi. Ba’zi mahsulotlarning ishlab chiqarilishi bir necha hafta davomida to’xtab qoldi. |
| Inson omili - Transport uzilishi | 2021 yil martida Suets kanalida yuz bergan transport uzilishi | Global ta’minot zanjirlarida ko’plab salbiy oqibatlar yuzaga keldi, yetkazib berish kechikdi, global yuk tashish jadvallarida beqarorlik yuzaga keldi. Tranzit vaqti va narxlar oshdi. |
| Inson omili - Yong’in | 2000 yilda Albukerke, Nyu-Meksikodagi Phillips Semiconductor zavodida yuz bergan yong’in | Phillipsning asosiy mijozi Ericsson kompaniyasi 400 million dollar potensial daromadni boy berdi. Yarimo’tkazgichlar yetkazib berilmadi, ishlab chiqarish to’xtadi. |
| Siyosiy inqiroz | 2009 yildagi “Gaz” inqirozi | Rossiyadan Yevropaga gaz yetkazib berishda uzilishlar yuz berdi, Gazprom va uning mijozlari milliardlab dollar zarar ko’rdi. Energiya narxlari oshdi, iqtisodiy beqarorlik yuzaga keldi. |
| Moliyaviy inqiroz | 2008 yilgi global moliyaviy inqiroz | Butun dunyo bo’ylab bizneslar bankrotlikka uchradi, ta’minot zanjirlari uzildi. Ishlab chiqarish qisqardi, ishsizlik oshdi, iqtisodiy o’sish susaydi. |
| Ish tashlash | 2016 yilda Hyundai zavodlaridagi ish tashlashlar | 130,000 avtomobilning ishlab chiqarilishiga ta’sir qildi. Ishchilar ish haqini oshirishni va ish sharoitlarini yaxshilashni talab qilishdi. Kompaniya katta zarar ko’rdi. |
| Huquqiy nizo | 2016 yilgi Volkswagen va Prevent Group o’rtasidagi shartnoma nizosi | Volkswagen kompaniyasining oltita Germaniya zavodida ehtiyot qismlar yetishmovchiligi sababli ishlab chiqarish to’xtadi. 27,700 ishchi ish joyini yo’qotish xavfi ostida qoldi. |
| Pandemiya | 2019-2021 yillardagi COVID-19 global pandemiyasi | Butun dunyo bo’ylab ta’minot va talabda uzilishlar yuzaga keldi, ko’plab global va mahalliy ta’minot zanjirlari izdan chiqdi. Ishlab chiqarish va iste’mol keskin qisqardi, logistika qiyinlashdi. Pandemiya ta’minot zanjirlarining kelajakdagi ishlashiga uzoq muddatli salbiy ta’sir ko’rsatdi. |
Toyota kompaniyasidan saboqlar
2020 yilda butun dunyo koronavirusning keng tarqalishi tufayli global yarimo’tkazgichlar (mikrochiplar yoki mikrosxemalar) yetishmovchiligi oqibatida avtomobil zavodlarining to’xtab qolganiga guvoh bo’ldi. Ushbu inqiroz raqamli qurilmalarga (kompyuterlar, smartfonlar, planshetlar, serverlar, tibbiy asbob-uskunalar va boshqalar) bo’lgan talabning keskin o’sishi, pandemiya tufayli yarimo’tkazgichlar ishlab chiqarishining qisqarishi hamda global ta’minot zanjiridagi uzilishlar bilan bog’liq edi. Natijada, ko’plab avtomobil ishlab chiqaruvchilari o’z ishlab chiqarish liniyalarini vaqtincha to’xtatishga yoki yarim tayyor avtomobillarni ishlab chiqarishga majbur bo’lishdi.
Biroq, Toyota kompaniyasi bu inqirozga tayyor ekanligi tez orada ma’lum bo’ldi.Toyota o’z mahsulotlari uchun yarim yillik yarimo’tkazgichlar zaxirasini yig’ib qo’yganligini Reuters axborot agentligi xabar berdi. Bu ko’pchilik uchun kutilmagan xabar edi, chunki Toyota kam miqdordagi qismlar zaxirasini saqlashi va uni kamaytirishga intilishi bilan mashhur. Ammo kompaniya 2011 yildagi Fukusima yadroviy halokatidan so’ng ba’zi muhim qismlar, jumladan, yarimo’tkazgichlarni zaxirada saqlash ahamiyatini tushunib yetgandi.
Avtomobilning ko’plab qismlaridan farqli o’laroq, yarimo’tkazgichlar boshqa sohalarda ham keng qo’llaniladi va ularga bo’lgan talab yildan-yilga o’sib bormoqda. Bu esa mikrochiplarni qisqa muddatda ko’p miqdorda xarid qilmoqchi bo’lgan avtomobil kompaniyalarining muzokara o’tkazish imkoniyatlarini sezilarli darajada kamaytiradi. Shuning uchun Toyota o’z ta’minotchilari bilan hamkorlik qilib, kompaniya uchun 2-6 oylik yarimo’tkazgichlar zaxirasini yaratishni so’ragan.
Ushbu oldindan ko’rilgan choralar tufayli Toyota 2021 yilning birinchi yarmida ishlab chiqarishni odatdagidek davom ettira oldi, boshqa avtomobil ishlab chiqaruvchilari esa mikrochip tanqisligi bilan kurashishga majbur bo’lishdi. Biroq, 2021 yilning avgustiga kelib, Toyotaning ham yarimo’tkazgichlar zaxirasi tugab, kompaniya global miqyosda ishlab chiqarish quvvatini 40 foizga qisqartirishga majbur bo’ldi. 2021 yil sentabrida ular 900 ming avtomobil o’rniga atigi 540 ming dona yangi avtomobil ishlab chiqarishdi. Bu qisqarish kompaniyaning 14 ta zavodidagi 28 ta global ishlab chiqarish liniyasidan 27 tasiga ta’sir ko’rsatdi.
Qiyinchiliklarga qaramay, Toyota kompaniyasi uzoq vaqt davomida yarimo’tkazgichlar zaxirasini yaratgani tufayli barcha raqobatchilaridan ustun turdi. Ushbu tajriba biznes faoliyatining uzluksizligini ta’minlash uchun puxta tayyorgarlik ko’rish va oldindan choralar ko’rishning ahamiyatini ko’rsatuvchi qimmatli saboq bo’lib xizmat qiladi.
Kenvue kompaniyasidan saboqlar
Kenvue - bu sobiq Johnson & Johnson kompaniyasi bo’lib, iste’mol tovarlari, dori vositalari va tibbiy buyumlar ishlab chiqarish bilan shug’ullanadi. Kompaniya o’zining Tylenol, Listerine, Zyrtec va Pepcid kabi mashhur brendlari bilan tanilgan. Pandemiya davri Kenvue uchun ta’minot zanjirining barqarorligini ta’minlashda muhim saboqlar berdi.
Kenvue o’zining brendlari bo’yicha iste’molchilar ehtiyojlarini tezkor qondirish uchun ta’minot zanjiridagi quyidagi uchta strategik qobiliyatga sarmoya kiritdi:
Qo’shimcha ishlab chiqarish quvvati: Kenvue ichki ishlab chiqarish quvvatini oshirdi va talabga yaqin joylarda ishlab chiqarishni tezkor kengaytirish imkoniyatini yaratdi.
Hamkorlik aloqalari: Ular ta’minot zanjirining barcha ishtirokchilari (yetkazib beruvchilardan tortib, mijozlar va hatto davlat idoralarigacha) bozor ehtiyojlariga tezkor javob berish uchun yetarlicha moslashuvchan bo’lishini ta’minladi.
Ma’lumotlar va jarayonlar: Ular real vaqt rejimida ma’lumotlarni tahlil qilish va jarayonlarni takomillashtirish orqali tezkorlikni oshirdi.
“Listerine” nomli brend mahsulotlarining ta’minot zanjirini takomillashtirish uchun Kenvue mahalliy xom ashyo va uskunalar ishlab chiqarishni yo’lga qo’ydi, shisha to’ldirish liniyalari quvvatini sezilarli darajada oshirdi hamda mahalliy va global uchinchi tomon ishlab chiqaruvchilarni tezkor faollashtirish imkoniyatini yaratdi.
Bolalar uchun mo’ljallangan Tylenol va Motrin kabi mahsulotlar uchun ham Kenvue ikkilamchi/uchlamchi xom ashyo va ishlab chiqarish hamkorlarini tezkor jalb qildi, tartibga soluvchi organlar bilan aloqalarni yo’lga qo’ydi, asosiy ishlab chiqarish uskunalari va ishchi kuchi quvvatiga sarmoya kiritdi.
Tylenol qattiq dozali mahsulotlari tarmog’i ham misli ko’rilmagan talabga duch keldi. Bu yerda quvvatni oshirish strategik uchinchi tomon ishlab chiqaruvchilari va qadoqlash hamkorlari orqali amalga oshirildi. Bundan tashqari, asosiy chakana sotuvchilar bilan yaqin hamkorlik qilib, mahsulotlar portfeli bemorlarning ehtiyojlariga qarab optimallashtirilib, kichik o’lchamdagi shishalar ishlab chiqarildi.
Kenvue 3D-bosma texnologiyasini joriy etdi, bu esa zarur qismlarni darhol ishlab chiqarish imkonini berdi. Raqamli texnologiyalar yordamida ishlab chiqarish jarayonlari 50% ga qisqartirildi. Uskunalarni masofadan kuzatish va real vaqtda ma’lumotlarni tahlil qilish orqali bir yilda sakkiz haftalik ishlab chiqarish to’xtab qolishining oldi olindi.
Pandemiya davrida Kenvue chakana sotuvchilar, yetkazib beruvchilar va davlat idoralari bilan yaqin hamkorlik qildi. Ular chakana sotuvchilar bilan kundalik ma’lumotlar almashdi, ishlab chiqarish quvvatlari va mahsulotlarni taqsimlash bo’yicha qarorlar qabul qildi. Yetkazib beruvchilar bilan esa Kenvue ishonchli hamkorlarni aniqladi va ularni ishlab chiqarish joylariga yaqin joylashtirdi.
Kenvue, shuningdek, real vaqt rejimida ma’lumotlarni tahlil qilish va bashorat qilish uchun ilg’or texnologiyalarni joriy etdi. Ular ob-havo, ijtimoiy omillar, xarid qilish odatlari kabi ma’lumotlarni tahlil qilish orqali talabni aniqroq prognoz qila boshladi va prognoz xatolarini 40% ga kamaytira oldi.
AGCO Korporatsiyasidan saboqlar
AGCO Korporatsiyasi qishloq xo’jaligi uskunalari ishlab chiqaruvchi kompaniya bo’lib, mahalliy va xalqaro yetkazib beruvchilarni birlashtirgan bir nechta ta’minot zanjirlari strategiyasidan foydalanadi. Mahalliy ta’minotning hajmi narx va boshqa omillarga bog’liq holda dinamik ravishda o’zgarib turadi. Bozorga xos uskunalar ishlab chiqarishda esa, uzilishlar paytida tezkor javob berish uchun ko’proq mahalliy manbalardan foydalaniladi.
AGCO yetkazib beruvchilarni tanlashda iqtisodiy va risk mezonlarini hisobga oladi. Kompaniya yetkazib beruvchilar bilan uzluksiz aloqani ta’minlash va uzilishlarni o’z vaqtida aniqlash uchun raqamli ta’minot platformasini ishlatadi. Bu platforma kelajakdagi scenariylarni bashorat qilish va ishlab chiqarishni uzluksizligini ta’minlash uchun yetkazib beruvchilarga shaxsiy himoya vositalarini taqdim etishni o’z ichiga oladi.
Bunday tayyorgarlik va barqarorlik amaliyotlari AGCO kompaniyasiga COVID-19 pandemiyasi davomida omon qolishga imkon berdi. Pandemiya boshlanishi bilan bir qatorda ta’minot zanjirining uzilishlariga qarshi kurashish uchun mo’ljallangan barqarorlik strategiyalari, jumladan, bir nechta ta’minot manbalaridan foydalanish va yetkazib beruvchilarni diversifikatsiya qilish strategiyalari ishga tushirildi. Buyurtma asosida yig’ish va kechiktirilgan ishlab chiqarish strategiyalari orqali mijozlarga tezkor va moslashtirilgan yetkazib berish ta’minlandi.
AGCO’ning COVID-19 bo’yicha harakat rejasi quyidagilarni o’z ichiga oldi:
- Xitoy yetkazib beruvchilari bilan doimiy aloqa o’rnatish va muqobil ta’minot kanallarini qidirish.
- Ishlab chiqarish, logistika, xarid qilish, sifat nazorati, moliya kabi turli bo’limlardan iborat bo’lgan maxsus guruhni tuzish.
- Xitoy zavodlarining yopilishini kutib, muhim qismlarni ko’proq ishlab chiqarish va tayyor mahsulotlar zaxiralarini Yevropaga ko’chirish.
- Noan’anaviy transport turlaridan, jumladan, Rossiya orqali temir yo’l orqali yuk tashishdan foydalanish.
- Ta’minot ustuvorliklarini belgilashda markazlashtirilgan qaror qabul qilish tizimini joriy etish.
- Maxsus karantin prognozlash usulini ishlab chiqish va uni Janubiy Koreya, Italiya kabi mamlakatlarda qo’llash.
- Karantin e’lon qilinishidan oldin yetkazib beruvchilardan jo’natmalarni tezlashtirish.
AGCO’ning tayyorgarligi va reaktiv qobiliyatlari kompaniyaga yuqori darajada barqarorlikka erishishga yordam berdi. Ular “normal” vaqtlarda moslashuvchan va moslanuvchi ta’minot zanjirini yaratdilar va COVID-19 pandemiyasi boshlanishi bilan unga samarali moslasha oldilar.
Xulosa
Ta’minot zanjirining barqarorligi bugungi kunda har qachongidan ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. Yuqorida keltirilgan Toyota, Kenvue va AGCO kabi kompaniyalarning tajribalari shuni ko’rsatadiki, ta’minot zanjirining barqarorligini oshirish uchun bir qator strategiyalar va amaliyotlarni qo’llash mumkin. Bular orasida bir nechta ta’minot manbalaridan foydalanish, yetkazib beruvchilarni diversifikatsiya qilish, raqamli texnologiyalarni joriy etish, moslashuvchan ishlab chiqarish usullarini qo’llash va doimiy monitoring olib borish kabi tadbirlar alohida ahamiyatga ega. Kompaniyalar ushbu strategiyalarni o’z faoliyatiga moslashtirgan holda qo’llashlari va doimiy ravishda takomillashtirib borishlari zarur. Zero, kuchli va barqaror ta’minot zanjiri nafaqat kompaniyaning o’zi, balki uning mijozlari va hamkorlari uchun ham uzoq muddatli muvaffaqiyatning kaliti hisoblanadi.
